Halo etkisi, bir kişi hakkındaki genel izlenimimizin, onun karakteri hakkındaki hislerimizi ve düşüncelerimizi etkilediği bir tür bilişsel önyargıdır. Esasen, bir kişi hakkındaki genel izleniminiz (“O iyi biri!”), o kişinin belirli özelliklerine ilişkin değerlendirmelerinizi etkiler (“Zeki biri!”). Tek bir özelliğin algılanma şekli, o kişinin diğer yönlerine aktarılabilir.
Halo etkisine günlük hayattan güzel bir örnek, ünlüler hakkındaki genel izlenimimizdir. İnsanlar onları çekici, başarılı ve genellikle sevilen kişiler olarak algıladıklarından, aynı zamanda onları zeki, kibar ve komik olarak da görme eğilimindedirler.
Halo Etkisi Nedir?
Halo etkisi aynı zamanda “fiziksel çekicilik stereotipi” ve “güzel olan aynı zamanda iyidir” ilkesi olarak adlandırılan bir şeydir.
Fiziksel görünüm, genellikle halo etkisinin önemli bir parçasıdır. Çekici olduğu düşünülen insanlar, diğer olumlu özelliklerde de daha yüksek puan alma eğilimindedir.
Ancak bu etki, yalnızca çekiciliğine dayalı olarak insan algımızı etkilemez. Aynı zamanda diğer özellikleri de kapsayabilir. Örneğin, girişken veya nazik insanlar daha sevimli ve zeki olarak görülebilir. Halo etkisi, bir özelliğin algılanmasının diğer niteliklerin önyargılı olarak değerlendirilmesine yol açmasıdır.
Terimin kendisi, algıları nasıl etkileyebileceğini açıklamak için bir hale benzetmesini kullanır. Hristiyan sanatta, bir azizin başının üzerinde bir hale tasvir edilir, bu hale o kişinin iyi olduğunu göstermek için kişiyi cennet gibi bir ışıkta yıkar.
Halo efektiyle birini gördüğünüzde, benzer bir ışıkta aydınlanmış olduğunu görürsünüz. Yani o kişinin bir özelliğini algılamanızın yarattığı bu “hale” kusurlarını aynı şekilde örter.
Halo Etkisinin Tarihçesi
Psikolog Edward Thorndike bu terimi ilk olarak 1920 tarihli bir makalesinde kullanmıştır. Makalede anlattığı deneyde, Thorndike ordudaki komutanlardan altındaki askerlerin çeşitli niteliklerini değerlendirmelerini istemiştir. Bu nitelikler arasında liderlik, fiziksel görünüm, zeka, sadakat ve güvenilirlik gibi şeyler vardı.
Thorndike’ın amacı, bir niteliği değerlendirmenin diğer nitelikleri değerlendirmelerine nasıl etki ettiğini belirlemekti. Sonuç olarak; bir niteliği iyi değerlendirmenin diğer niteliklerin de iyi değerlendirmeleriyle ilişkili olduğunu, belirli bir niteliğin olumsuz görülmesinin de diğer niteliklerin de daha olumsuz değerlendirilmesine yol açtığını bulmuştur.
Öyleyse neden bir kişi hakkındaki genel izlenimlerimiz, belirli özelliklerle ilgili değerlendirmelerimizi etkileyen bu haleyi yaratıyor? Araştırmacılar, çekiciliğin rol oynayabilecek faktörlerden biri olduğunu keşfetmişlerdir.
Birkaç farklı araştırma, insanları iyi görünümlü olarak değerlendirdiğimizde, onların olumlu kişilik özelliklerine sahip olduklarına ve daha zeki olduklarına da inanma eğiliminde olduğumuzu bulmuştur. Hatta bir çalışma, jüri üyelerinin çekici insanların suçlu olduğuna inanma olasılıklarının daha düşük olduğunu bile bulmuştur.
Bununla birlikte, bu çekicilik klişesi aynı zamanda iki ucu keskin bir kılıç olabilir. Diğer araştırmalar, insanların çekici insanlara bir dizi olumlu nitelik atfetme eğiliminde olsalar da, iyi görünümlü bireylerin kibirli olduklarına, dürüst olmadıklarına ve çekiciliklerini başkalarını manipüle etmek için kullanma olasılıklarının daha yüksek olduğuna inanma ihtimallerinin daha yüksek olduğunu bulmuştur.
Halo Etkisinin Günlük Hayattaki Yansımaları
Halo etkisi gerçek dünyadaki bir çok olayda gözlenebilir.
Eğitimde
Araştırmalar, halo etkisinin eğitim ortamlarında bir rol oynayabileceğini bulmuştur. Öğretmenler, güzellik algılarına göre öğrencilerle farklı şekilde etkileşime girebilirler. Örneğin araştırmalar, öğretmenlerin daha güzel olarak değerlendirdikleri öğrencilerinden daha yüksek başarı beklentilerine sahip olduğunu bulmuştur.
Halo etkisi, öğretmenlerin öğrencilere nasıl davrandığını etkileyebilir, ancak öğrencilerin öğretmenleri nasıl algıladıklarını da etkiler. Bir çalışmada araştırmacılar, bir öğretmen sıcak ve arkadaş canlısı olarak görüldüğünde, öğrencilerin onları daha çekici ve sevimli olarak değerlendirdiklerini keşfetmişlerdir.
İşyerinde
Halo etkisinin çalışma ortamlarında başkalarının algılarını etkilemesinin birkaç yolu vardır. Örneğin uzmanlar, halo etkisinin, performans değerlendirmelerini etkileyen en yaygın önyargılardan biri olduğunu öne sürüyorlar. Süpervizörler değerlendirdikleri kişileri performanslarının ve katkılarının tamamı yerine tek bir özelliği algılama biçimlerine göre derecelendirebilirler. Örneğin, bir işçinin coşkusu veya olumlu tutumu, bilgi veya beceri eksikliklerini gölgede bırakarak daha yüksek derecelendirilmesine neden olabilir.
Halo etkisinin gelir üzerinde de çarpıcı bir etkisi olabilir. Amerika’da yapılan bir araştırmada, çekici garsonların çekici olmayan meslektaşlarına göre bahşişlerle yılda ortalama yaklaşık 1.200$ daha fazla kazandığını bulmuştur.
Başka bir çalışma, fiziksel çekiciliğin sadece bir kişinin kendine güveni üzerinde değil, aynı zamanda genel gelir ve mali durumu üzerinde de olumlu bir etkiye sahip olduğunu bulmuştur.
İş başvurusunda bulunanların da halo etkisini hissetmesi muhtemeldir. Potansiyel bir işveren, başvuru sahibini çekici veya sevimli görürse, kişiyi zeki, yetkin ve vasıflı olarak değerlendirmesi de daha olasıdır.
Pazarlamada
Pazarlamacılar, ürün ve hizmet satmak için halo etkisinden yararlanır. Ünlü bir kişi belirli bir ürünü tanıttığında, o kişiye ilişkin olumlu değerlendirmelerimiz ürünün kendisine ilişkin algımıza yansıyabilir.
Son Söz
Tüm bu aktardığım bilgileri göz önünde bulundurarak, hangi siyasi adaya oy vereceğinize veya başka bir kişiyi değerlendirmeye çalıştığınızda, onun hakkındaki genel izlenimlerinizin diğer özelliklerine ilişkin değerlendirmelerinizi nasıl etkileyebileceğini düşünün.
Bir politikacının iyi bir konuşmacı olduğuna dair izleniminiz, aynı zamanda zeki, dürüst ve çalışkan olduğunu düşünmenize de neden oluyor mu?
Elbette, halo etkisinin farkında olmak, algılarımız ve kararlarımız üzerindeki etkisinden tamamen kaçınmayı sağlamıyor. Ancak, bu farkındalık ile bazı hatalı değerlendirmelerizi gözden geçirebiliriz.
Ayrıca halo etkisi, insanların hızlı kararlar vermesine izin veren ancak aynı zamanda yargı hatalarına da katkıda bulunan birçok önyargıdan yalnızca biridir. Bu önyargılar hakkında daha fazla bilgi edinmek için şu yazımı da okuyabilirsiniz:
