Depresyon kelimesi genellikle üzüntüden sinirliliğe kadar değişen semptomları tanımlamak için kullanılır. Bununla birlikte, klinik olarak anlamlı depresyon, bir kişinin semptomları belirli bir eşiğe ulaştığında ve sürekli hale geldiğinde ortaya çıkar.
Klinik olarak anlamlı depresyon kriterlerini karşılamak için, bireyin sıkıntı seviyesi, günlük işleyişe zarar vermelidir – ki bu da üzülmek veya üzgün olmakla aynı şey değildir.
Herkes bazen mutsuz hisseder ve üzüntü dönemleri normal olabilir. Bununla birlikte, klinik depresyonu olan bir kişi, üzüntü, normalde zevk aldığı aktivitelere olan ilgisinin azalması ve diğer depresyon belirtilerini, günlük hayatının işleyişini bozacak düzeyde yaşar.
Üzgün ama yine de çalışabilen ve sosyalleşebilen biri tipik olarak klinik depresyon eşiğini karşılamaz Ancak, konsantre olamama nedeniyle okulda ders başarısı düşen bir öğrenci ya da yataktan çıkamadığı için işe geç kalan ya da işlerini yetiştiremeyen birisi klinik depresyon kriterlerini karşılayabilir.
Depresyon belirtileri
Klinik olarak anlamlı depresyon belirtileri, kalıcı oldukları için düşük moddan ve üzüntüden ayrılır.
Bir gün hatta bir hafta boyunca üzgün hisseden biri, sonrasında semptomları düzelirse klinik olarak anlamlı depresyon kriterlerini karşılamayacaktır. Semptomlar iki hafta sonra düzelmezse ve kişinin işlevlerinde bozulmaya neden olursa, klinik olarak anlamlı depresyon yaşıyor olabilir.
Depresyon semptomları şunlardır:
- Üzüntü, ağlama isteği veya sık ağlama
- Suçluluk, umutsuzluk veya değersizlik duyguları
- Uykusuzluk veya çok fazla uyumak
- Yorgunluk, düşük enerji ve azalmış motivasyon
- Normalden daha fazla veya daha az yemek; kilo kaybı veya kilo alma
- Huzursuzluk, ajitasyon ve kaygı
- Öz bakım ve ev işleri gibi görevleri tamamlamada sorun
- Sevilen aktivitelere ilginin azalması ya da keyif alamama
- Konsantre olma, odaklanma ve karar verme güçlüğü
- Ölüm veya ölmeyi düşünmek, intihar düşünceleri veya kendine zarar verme
Depresyonun nedenleri
Depresyonun birçok potansiyel nedeni olduğu düşünülmektedir ve araştırmacılar genellikle depresyonun gelişmesi için birkaç farklı faktörün bir araya geldiğine inanmaktadır.
Çevresi ve genetik gibi bazı faktörler, kişiyi yaşamı boyunca depresyona daha yatkın hale getirebilir. Ergenlik, hamilelik ve menopoz sırasında hormonların değişmesi gibi biyolojik ve fiziksel değişiklikler de depresyon belirtilerine yol açabilir.
Bunların yanında depresyonun nedeni açıkça bir genetik yatkınlığa veya olumsuz bir olaya bağlı olmayabilir. Bazen insanlar olumsuz düşünce alışkanlıkları sebebiyle depresyon geliştirir ve kendilerini hissetmeleri için bir “neden” olmadığını düşünürler. Bununla birlikte, beyin kimyasının ve vücudun diğer bölümlerinin (bağırsak gibi) depresyona katkıda bulunduğu yollar çok karmaşıktır. Ayrıca kötü beslenme ve uyku alışkanlıkları, alkol-madde kullanımı, stres gibi faktörler de depresyona yol açailmektedir.
Sonuç olarak depresyona çoğunlukla tek bir faktör sebep olmaz. Genetik yatkınlık, yaşam olayları, olumsuz düşünce alışkanlıkları, stres ve bazı gündelik alışkanlıkların bir birleşimi sonucunda ortaya çıkar.
Depresyonun tedavisi
Depresyon tedavi edilebilir ve çoğu insan ilaç, psikoterapi veya ikisinin bir kombinasyonu ile tedavi edildiğinde semptomlarında iyileşme görür.
Ancak tedavi bireyselleştirilmelidir. Bir kişi için işe yarayan tedavi başka biri için işe yaramayabilir. Depresyonunuzu azaltmada hangi seçeneklerin en etkili olabileceği konusunda doktorunuzla ve psikoloğunuzla konuşmanız önemlidir.
İlaçlar
Depresyon belirtilerini azaltmaya yardımcı olabilecek birçok farklı ilaç vardır. Çoğu bilimsel çalışma, ilacın psikoterapi ile birlikte kullanıldığında daha etkili olduğunu bulmuştur.
Depresyon tedavisinde yaygın olarak kullanılan bazı ilaç sınıfları şunlardır:
Trisiklik antidepresanlar (TCA’lar) – ilk gelişmiş antidepresanlar arasındaydı. Daha yeni antidepresanlardan daha fazla yan etkileri vardır, ancak bazı hastalar için daha etkili olabilir. Bunlar arasında amitriptilin, imipramin bulunur.
Monoamin oksidaz inhibitörleri (MAOI’ler) – başka bir eski tip antidepresandır. Trisikliklerde olduğu gibi, bunlar genellikle ilk sırada kullanılmaz, ancak bazen depresyonları tedavi etmek için kullanılabilir.
Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar) – günümüzde depresyon için en sık reçete edilen ilaçlardır. Fluoksetin, paroksetin, sertralin ve citalopram yaygın olarak reçete edilen etken maddelerdir. Diğer antidepresan tiplerine kıyasla, SSRI’lar daha az yan etkiye sahiptir.
Serotonin ve norepinefrin geri alım inhibitörleri (SNRI’ler) – SSRI’lara benzer şekilde çalışan daha yeni bir antidepresandır ve serotonin ile birlikte norepinefrinin geri alımını bloke ederler. Bu sınıftaki yaygın ilaçlar venlafaksin ve duloksetin’dir.
Norepinefrin ve dopamin geri alım inhibitörleri (NDRI’ler) – Bupropion tek başına bu sınıftadır. Bupropion’un diğer antidepresanlarda yaygın olan cinsel yan etkilere sahip olma olasılığı daha düşüktür.
Esketamine – Esketamin, Mart 2019’da FDA tarafından onaylanmıştır. Tedaviye dirençli depresyonu olan yetişkinler için onaylanmıştır, yani diğer ilaç seçenekler işe yaramadığında ve oral bir antidepresan ile birlikte reçete edilmesi gerekir. Bu ilaç ülkemizde bulunmamaktadır.
Psikoterapiler
“Terapi” kelimesi birçok farklı tedaviyi tanımlamak için kullanılır. Psikoterapistler genellikle depresyonu tedavi etmek için bir terapi türüne bağlı kalarak onu kullanırlar. Bazıları ise danışanlarının tedavi ihtiyaçlarına göre eklektik bir yaklaşım kullanır.
Birçok farklı terapi türü varken, 2013’te yapılan bir çalışmada , hangi psikoterapi yaklaşımlarının depresyon için etkili olduğu incelenmiştir. Araştırmacılar, aşağıdaki tedavilerin depresyonu azaltmada eşit derecede etkili olduğunu bulmuşlardır.
Kişilerarası psikoterapi, süresi nispeten kısadır. Oturumlar oldukça yapılandırılmıştır. İlişkilerinizin depresyonun oluşmasında ön planda olduğu fikrine dayanır. Tedavinin amacı hastaların iletişim becerileri ve çatışma çözme becerileri gibi becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmaktır.
Bilişsel davranışçı terapi, insanların depresif duyguları güçlendiren olumsuz otomatik düşüncelerini ve davranış kalıplarını tanımasına ve değiştirmesine yardımcı olmaya odaklanır. Genellikle kısa dönemlidir ve mevcut sorunlara ve bunları aşmak için gereken becerilerin öğrenilmesine odaklanır.
Bilişsel Davranışçı Terapi Nedir?
Sosyal beceri terapisi, danışanlara sağlıklı ilişkilerin nasıl kurulacağını öğretir. Amaç, hastaların iletişimi geliştirmesi, dürüstlük ve saygıya dayalı güçlü bir sosyal ağın nasıl kurulacağını öğrenmesidir.
Psikodinamik terapi genellikle filmlerde ve dizilerde gördüğünüz terapi türüdür. Hastaların geçmişten gelen bilinçdışı ve iyileşmemiş duygusal yaralarını keşfetmelerine yardımcı olmayı içerir. Amaç, insanların depresyonlarının geçmiş deneyimler ve çözülmemiş çatışmalarla nasıl ilişkili olduğunu öğrenmelerine yardımcı olmaktır. Terapist, üretken bir şekilde ilerleyebilmeleri için danışanların bu sorunları ele almasına yardımcı olur.
Destekleyici danışmanlık yapılandırılmamış ve danışanı dinlemeye odaklanmıştır. Danışanlar hakkında konuşmak istedikleri sorunları ele almaya davet edilir ve terapist anlayış ve destek sağlamak için empati kullanır.
Davranışsal aktivasyon hoş aktiviteler hakkında farkındalık yaratır. Terapist, danışan ve çevre arasındaki pozitif etkileşimleri artırmaya çalışır. Aktif hale gelip daha zevkli aktivitelere katılarak depresyon belirtileri azaltılabilir.
Problem çözme terapisi kişinin problemlerini tanımlayabilmesini amaçlamaktadır. Ardından birden fazla çözüm sunulur. Terapist, hastanın seçenekleri değerlendirmesine ve bir çözüm seçmesine yardımcı olur.
Aile veya Çift Terapisi
Depresyon evdeki diğer kişileri etkilediğinde aile veya çift terapisi düşünülebilir. Diğer aile üyelerini içeren terapi kişilerarası ilişkilere odaklanır.
Danışanın depresyonunda çeşitli aile üyelerinin oynadığı roller incelenebilir. Genel olarak depresyon hakkında psikoeğitim aile terapisinin bir parçasıdır.
Hastanede yatış
Depresyonun kişinin kendisi veya başkaları için tehlike oluşturduğu kabul edilirse hastaneye yatış gerekli olabilir. Örneğin intiharı ciddi şekilde düşünen bir hastanın hastanede yatması gerekebilir. Hastaneye yatış ilaç tedavisinin yanısıra bireysel terapi, aile terapisi ve grup terapisini içerir.
Önemli son söz
Eğer kendinizde ya da yakınlarınızdan birisinde depresyon olduğunu düşünüyorsanız mutlaka uzman yardımına başvurunuz.
Başvurabileceğiniz uzmanlar psikiyatri hekimleri ya da klinik psikologlardır.
Danışmanlar, yaşam koçları veya diğer kişisel gelişimciler tıbbi bir rahatsızlık olan depresyon, diğer psikolojik rahatsızlıklar ve bunların tedavisi üzerine yeterli eğitime sahip olan kişiler değillerdir. Dolayısıyla durumu daha da kötüleştirme ihtimalleri bulunmaktadır.
