DEHB genellikle erken çocukluk döneminde kendini göstermeye başlayan nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB’de görülen davranışların altta yatan nedeni dikkatin zayıf oluşu, aşırı hareketlilik ve dürtüselliktir.
5 yaşının altındaki birçok çocuk dikkatsizdir ve yerinde durmakta güçlük çeker. Dikkat süresinin kısa olması ve yüksek enerji seviyesi çocuğunuzun DEHB olduğu anlamına gelmez. Çocukların hareketli olmasının veya konsantre olmada zorluk çekmesinin birçok nedeni olabilir.
Ancak bazı çocuklar hareketsiz durmak ve dikkatlerini bir işe verebilmek için diğerlerinden daha fazla mücadele ederler ve bu durum günlük yaşamlarında onlar için sorunlara neden olur.
Sürekli koşan, duvarlardan sıçrayan veya yapması gereken göreve kısa olsa bile bir süre odaklanamayan bir çocuğunuz varsa, DEHB olasılığını değerlendirmek ve bu konuda bilgi sahibi olmak akıllıca olacaktır.
DEHB Belirtileri
DEHB yaşa, ortama (örneğin okul, ev, oyun alanı) ve hatta istekliliğe göre (örneğin çocuğun sevdiği bir aktiviteyi yapması) farklı davranışlarla kendini gösterebilir. Tüm çocuklar, tüm belirtilere sahip değildir. Bu da DEHB’nin bazı çocuklarda kendini sadece dikkat zayıflığı belirtileri ile gösterirken diğerlerinde de sadece aşırı hareketlilikle kendini gösterebileceği anlamına gelir.
Tıpkı yetişkinler gibi, çocuklarda da üç DEHB türünden biri görülebilir:
Ağırlıklı olarak dikkatsiz: DEHB’nin dikkatsizlik ön planda olan türüne sahip çocuklar odaklanmak ve bir görevi tamamlamak için mücadele ederler. Sık sık hayal kuruyor gibi görünebilirler ve düzenli olmak onlar için zordur.
Ağırlıklı olarak hiperaktif / dürtüsel: Hiperaktif olan çocuklar dürtüseldir ve hareketsiz oturamazlar. Genellikle sandalyelerinde kıpır kıpırdırlar ve sonsuz enerjileri var gibi görünürler.
Birleşik görünüm: Hiperaktivitenin yanı sıra dikkatin bozulmasına da neden olur.
Ayrıca DEHB teşhisi kriterlerini karşılamak için semptomların çocuğun günlük yaşamına bir şekilde bozucu etkisi olmalıdır. Örneğin, dikkatsiz bir çocuk sınıfta dikkat edemediği için yapması gereken ödevleri anlamayabilir. Veya hiperaktif bir çocuk arkadaşlıklarını korumakta zorluk çekebilir çünkü dürtüsel davranışları akranlarını tahrik edip, kavga etmesine yol açıyor olabilir.
DEHB Değerlendirmesi
Siz veya öğretmeni çocuğunuzun DEHB olduğundan şüpheleniyorsa, bir değerlendirme istemeniz önemlidir. Erken müdahale potansiyel olarak başka semptomların veya davranış bozuklukları gibi ikincil koşulların ortaya çıkmasını engelleyebilir.
DEHB tanısı koymak için kullanılan özel bir laboratuvar testi yoktur. Bunun yerine, bir çocuk psikiyatrisi uzmanı çocuğun semptomlarını değerlendirir ve kriterlerin karşılanıp karşılanmadığını belirler. Genellikle, çocuğun davranışı hakkında bilgi edinmek için birkaç farklı yöntem kullanılır.
Öğretmen rapor formları, öğretmenlerden çocuğun okul ortamındaki davranışı ve dikkat süresi hakkında bilgi toplar. Öğretmenlerden gelen raporlar, bir çocuğun akranlarına göre görevde kalması ve oturması için ne kadar zorluk çektiğini belirlemede etkili olur. DEHB olan bazı çocuklar arkadaşlıklarını sürdürmekte zorluk yaşadığından, çocuğun akran etkileşimleri hakkında geri bildirim de yararlı olabilir.
Ebeveyn raporu formları çocuğun evde davranışını derecelendirmek için kullanılır. Psikiyatri uzmanı ayrıca, çocuğun yönergelere uymasını, sessizce oynamasını veya sohbette sırasını beklemesini isteyip, davranışlarını gözleyebilir.
Psikiyatrist bunların yanında çocuğunuzun gelişimi ve aile öyküsü hakkında daha fazla bilgi edinmek için hem sizinle hem de çocuğunuzla görüşmek isteyecektir.
Ayrıca, sizden şunları da isteyebilir:
- Çocuğunuzun tıbbi kayıtları ve çocuğunuzun çocuk doktorunun iletişim bilgileri
- Öğretmenler ve okul sonrası programlar gibi çocuğunuzla denetleyici bir rol oynayan diğer yetişkinlerin adları ve iletişim bilgileri. Bu kişilerden ayrıca yanınızda getirmeniz gereken formları doldurmaları istenebilir.
- Zeka testi, dikkat testi, performans-başarı testleri, kişilik değerlendirmeleri ve eğer yapıldıysa önceki DEHB değerlendirmeleri gibi önceki test sonuçları ile bunları gerçekleştiren profesyonellerin iletişim bilgileri ve adları.
- Çocuğunuzun okul notları ve devamlılık bilgisi
- Varsa, bireyselleştirilmiş eğitim planları
DEHB Olan Çocuklarda Tedavi Seçenekleri
Bazen ebeveynler DEHB ile ilgili endişelerini doktorlara anlatmakta tereddüt ederler, çünkü çocukların korkunç yan etkileri olan ilaçları kullanmasından korkarlar. İyi haber şu ki, DEHB için birkaç farklı ilaç türü var ve bunlar gerçekten işe yarıyorlar. Ayrıca, ciddi bir yan etkiye de sahip değiller, yani oldukça güvenliler.
İlaç içermeyen başka tedavi arayışlarında bulununan aileler de mevcut. Ancak, bilimsel olarak işe yaradığı kanıtlanmış olan ilaçsız bir tedavi seçeneği maalesef bulunmamakta.
Ancak ilaç tedavisinin yanında psikoterapi, yani davranış terapisiyle birlikte ebeveyn eğitimi çok etkili olmaktadır. Bu, hem çocukların DEHB belirtileriyle başa çıkma yöntemlerini öğrenmelerini hem de ebeveynlerin DEHB ile ilişkili davranış sorunlarını azaltabilecek çeşitli davranış değiştirme stratejilerini ve disiplin tekniklerini öğrenmelerini içerir. Çoğunlukla bu eğitim hem çocukla hem de aileyle görüşen bir klinik psikolog tarafından verilmektedir.
Ayrıca okul psikoloğu veya rehberlik uzmanları, öğretmenlere DEHB belirtilerini azaltabilecek bir öğrenme ortamı sağlama konusunda yardımcı olurlar.
Ebeveynlik Stratejileri
DEHB olan bir çocuk yetiştirmek oldukça streslidir. DEHB olan çocuklar evde daha hareketlidirler, günlük bakımları daha zordur ve okulda ceza alma ihtimalleri daha yüksektir. Ödevlerini yapmalarını ve talimatlara uymalarını sağlamak da zor olabilir.
DEHB olan çocuklar daha yüksek kazara yaralanma oranlarına sahiptir. Aşırı tırmanma, mobilyalardan düşme, pencerelerden düşme veya atlama, arabada veya bebek arabasında ayakta durma, hatta yanlışlıkla zehirlenme nedeniyle yaralanmaya eğilimlidirler.
Genellikle sürekli gözetime ve diğer çocuklardan daha fazla yönlendirmeye ihtiyaç duyarlar. Çabalarınız yetersiz olup bir psikologtan destek aldığınızda önerilebilecek birkaç davranış değişikliği stratejisi şunlardır:
Olumlu ilgi gösterin. Pozitif pekiştireçler dikkat çekme davranışını azaltır ve daha etkilidir.
Etkili talimatlar verin. Talimat vermeden önce çocuğunuzun tüm dikkatini çekin. “Lütfen odanı temizle” demeden önce televizyonu kapatın, göz teması kurun ve çocuğunuzun omzuna bir el koyun. Her seferinde tek bir talimat verin. Ve çocuğunuzun tam olarak anladığından emin olmak için duyduklarını tekrarlamasını isteyin.
Çocuğunuzun çabalarını övün. Çocuğunuzun iyi davranışlarını yakalayın ve takdir edin. Takdir ve övgü DEHB olan çocukları olumlu davranmaya motive eder ve sık geri bildirim almaları önemlidir.
Ödüller oluşturun. Puan toplamak gibi ödül sistemleri, DEHB olan çocukların yolda kalmasına yardımcı olmak için harika bir yoldur. Bir yemek sırasında masada kalmak veya bir evcil hayvanı nazikçe sevmek gibi birkaç hedef davranış belirleyin. Bunları yaptığında ise birlikte puanını not edin. Hedef puana ulaştığındaysa önceden belirlediğiniz ödüle ulaşabilir.
Tutarlı olun. Bir konuda verdiğiniz hayır cevabını ne yaparsa yapsın değiştirmeyin ve sizi dinlemediğinde karşılabileceği doğal olumsuz sonuçlara izin vermek (düşük not alması gibi) etkili disiplin teknikleri olabilir.
Okul
Ebeveynler çocuğun öğretmeni ile işbirliği yaptıklarında, çocuğun okulda başarılı olma şansını artar. Testleri tamamlamak için fazladan zaman verilmesi veya sakin ve diğer çocuklardan uzak bir alana yerleştirilmiş bir sırada testi çözmek, çocuğun başarı şansını artırabilir.
Bir davranış değişikliği planı da yardımcı olabilir. DEHB olan bir çocuğu okuldan uzaklaştırmak davranış problemlerini kötüleştirebilir. Ancak okuldaki bazı izinlerin kaldırılması etkili olabilir.
Ev ve okul arasında bir davranış yönetimi planı da yardımcı olabilir. Çocuk, öğretmeninden evde televizyon seyretmek veya bilgisayar kullanmak gibi ayrıcalıklara ulaşabileceği puanlar veya jetonlar alabilir.
Evde bir plana uymasını sağlayarak da çocuğunuzun okulda başarılı olmasına yardımcı olabilirsiniz. Tutarlı bir ev ödevi zamanı (her gün aynı saatte ve sık molalarla) ve dikkat dağıtıcı olmayan bir çalışma alanı çocuğunuzun ödevini yapmasına yardımcı olabilir.
Ayrıca, her gün sırt çantasında neler koyması gerektiğini hatırlatan kontrol listeleri oluşturmak da yararlı olabilir. Böylece daha az hatırlatmaya ihtiyacı olur.
Ayrıca tabi ki çocuğunuzun öğretmeni, rehberlik danışmanı ve psikoloğu, çocuğunuzun akademik olarak başarılı olmasına yardımcı olacak en iyi planı geliştirmenize yardımcı olabilir.
Son Söz
DEHB için ilaçlar dışında bir tedavi olmamasına rağmen, semptomlar genellikle iyi yönetilebilir. Çocuğunuzun semptomlarının yaşla birlikte değişmesi de muhtemeldir, bu normaldir. Bununla birlikte, çocuğunuzun tedavisinin zaman içinde ayarlanması gerekecektir, bu nedenle semptomları ve ilerlemeyi izlemeye devam etmek, doktor ve psikolog randevularını aksatmamak önemlidir.
Unutmayın, DEHB olan bir çocuk yetiştirmek bazı ekstra zorluklar doğursa da, destek ve uygun müdahalelerle DEHB olan çocuklar gelişebilir, sorunsuz bir hayat sürdürebilirler.
