Birçok nörolojik (demans, beyin tümörleri, epilepsiler gibi) ve bazı kronik psikiyatrik hastalıklar (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, kronik depresyon gibi) sürecinde bilişsel bozukluklar ortaya çıkmakta ve bu durum kişinin günlük yaşamını, etkinliklerini, mesleki performansını olumsuz yönde etkilemektedir.
Kognitif rehabilitasyon, kişinin bozulan veya çeşitli etkenlerle gerileyen zihinsel yetilerini belirleyip, ihtiyacına göre zihin faaliyetlerini arttırmaya yönelik, beyin işlevlerini geliştirici egzersizlere, ilaçlara ve çok fonksiyonlu cihazlara dayanan zihin geliştirme programlarıdır.
Kognitif rehabilitasyon ile düzenli bilişsel egzersizler yapılarak bellek, dikkat, planlama gibi işlevlerin onarımı ya da bu alanlardaki kusurların telafisine yönelik taktikler geliştirilebilmektedir. Kognitif rehabilitasyon başta temel bilgi işleme becerilerini geliştirmekle birlikte; yeti yitiminin azaltılması toplumsal ve mesleki işlevselliğin arttırılmasını, bireylerin yaşam doyumunun, kalitesinin yükseltilmesini amaçlar. Kognitif fonksiyonların aktive olmasını sağlamak amacıyla, belirli bir bilişsel fonksiyona yönelik uyarıcılar uygulanır (örneğin; dikkatini, mekanda belirli bir uyarıcıya yönlendirmesini sağlamak amacıyla dikkat eğitimi vermek; kişinin yaptığı hataları fark etmesini sağlamak amacıyla, sanal ortamlarda yapılandırılmış görevler yaptırmak gibi).
Avusturya’da 1947 yılında Dr. Felix Schuhfried’in kurduğu Schuhfried Enstitüsü Viyana Üniversitesi ile işbirliği içinde psikiyatri ve nörolojide kullanılabilecek tanı ve tedaviye yönelik çeşitli testler geliştirip tıbbın hizmetine sunmaktadır. Bu programlar bilişsel performans düzeyinin belirlenmesinde tanı amaçlı kullanılan testlerden farklı olarak kişinin günlük yaşamında ve mesleki etkinliklerinde oluşan performans kaybını azaltmayı amaçlar. Tüm rehabilitasyon çalışmalarında amaç kişiyi olabildiğince hastalık öncesi durumuna veya bu mümkün değilse günlük hayatını tek başına sürdürebilecek düzeye getirmektir.
Tüm dünyada giderek daha yaygın bir şekilde kullanılan kognitif rehabilitasyon programları, tıp ve bilgisayar teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak sürekli yenilenip güncellenmektedir. Yapılan çalışmalar etyolojisi ne olursa olsun her tür organik ve fonksiyonel bilişsel bozukluğu olan hastaların bu programlardan yararlandığını, bilişsel işlevlerinde belirgin düzelme olduğunu göstermektedir.
Kognitif rehabilitasyon sistemi olarak uygulanan bu yöntemler tek başına veya diğer bilişsel rehabilitasyon çalışmaları ve ilaç tedavisi ile beraber kullanılabilir.
Kognitif rehabilitasyon programları genel anlamda:
- Dikkat
- Konsantrasyon ve Dikkatin Sürekliliği
- Hafıza ve öğrenme yeteneği
- Akıl yürütme, mantıklı düşünme
- Uzaysal algı (Çok boyutlu işlemler)
- Hızlı ve Doğru tepki verme
- Görsel motor koordinasyon
- Görsel motor ve yapısal yetenekler
- Problem çözme ve strateji geliştirme
gibi bilişsel fonksiyonları geliştirmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu uygulamalardan verimli sonuç alınabilmesi için kişinin ayrıntılı bir nöropsikiyatrik muayeneden geçirilmesi ve varılan teşhise göre bir genel tedavi planını oluşturulması gerekmektedir.
